Handrit 101

Er samsuðungur af hinum ýmsu reglum, hugleiðingum og greinum um handritsgerð. Skrif handrits eru ekki bein vísindi því greinin er að hluta til listgrein og að hluta til arkitektúr. Það koma tímar þar sem almennar reglur koma til góðra nota og svo koma tímar þegar hunsa ber reglurnar en í því tilviki er hægt að vera sammála um að höfundur ætti að vita hverjar reglurnar eru sem hann er að brjóta svo hann geri það viljandi.

Greinarsafn þetta er ekki tæmandi reglusafn að neinu leyti, meira áminning og vangaveltur og ætti vonandi að nýtast bæði byrjanda í faginu sem og reyndari aðilum.

 

Hrafnkell Stefánsson, MA handritshöfundur.

Handrit 101: The Basics Part 1

Það eru mörg grundvallaratriði sem ber að hafa í huga við ritun handrits, of mörg til að koma fyrir í eina litla grein. Hér eru nokkur þessi atriða og reglur sem er gott að hafa til hliðsjónar þegar þú sest niður til að skrifa handritið þitt.

1 blaðsíða = 1 Mínúta

Það er almenn regla að hver skrifuð blaðsíða sé ein mínúta í mynd. Þetta er ágætis viðmið þegar þú ert að reyna sjá hvar þú ert staddur í handritinu þínu. Ef þú ert að skrifa bíómynd og ert enn á kynningu sögunnar á blaðsíðu fimmtíu, þá ertu búin að ofskrifa því þú getur reiknað með því að þú ert á mínútu 50. Eins og í öllum reglum þá eru undantekningar, og sjónvarp í flestum tilfellum er undantekningin hér.

Skrifaðu það sem við getum séð

Handrit er ekki bara leið til að segja sögu. Það er leiðbeiningarbæklingur gerður svo einhver annar geti tekið upp eftir honum. Þú þarft að vera skýr með það sem þú skrifar, og vera viss um það sem þú setur í action línurnar (1) þínar. Það þýðir lítið að skrifa inn eitthvað sem við getum svo aldrei séð í mynd. Til dæmis, ef við höfum persónu sem við köllum Jón að stara út um glugga getur þú ekki skrifað „ Jón starir út um gluggann og hugsar um Söru.“ Af því það er engin leið fyrir okkur sem áhorfanda að skilja um hvað hann er að hugsa. Sleppur hugsanlega ef Jón var að enda við líta á mynd af Söru, fer svo að stara út um gluggann. Þá gæti það sloppið.

En það er vert að passa sig á þessari reglu. Oft hef ég séð þurr handrit þar sem það er passað svo vel upp á að brjóta aldrei þessa reglu að action línurnar lýsa bara mjög hrátt hreyfingum og persónum án þess að lýsa tilfinningalegu ástandi til dæmis.

Það er í fínu lagi að skrifa inn hvert tilfinningalegt ástand persónurnar er, leikari getur leikið það. Einnig þegar þú kynnt inn nýja persónu, sérstaklega ef hún kemur mikið við sögu er allt í lagi að skrifa aðeins út fyrir rammann sem við sjáum. Enda getur leikari gefið mikið til kynna bara með að vera í mynd. Besta leið til að finna þennan balance á milli hvað þú ættir og ættir ekki að skrifa er að lesa handrit. Fyrir action línur þá mæli ég sérstaklega vel með Shane Black ( „Kiss Kiss, Bang Bang“ „Lethal Weapon“) sem er meistari að skrifa skemmtilega læsileg handrit.

Um hvað fjallar senan?

Hún fjallar um einn hlut. Hún vinnur með sögunni sem þú ert að segja. Hún er eign eins persónu. Sem er ekki endilega aðalpersóna sögunnar þinnar. Ef senan þín uppfyllir ekki þessi skilyrði þá er að öllum líkindum eitthvað að senunni þinni.

Það sem ég meina með þessu er það að sena þarf að hafa áhrif á heildarmynd sögunnar sem er verið að segja. Einföld orsök og afleiðing. Sem þýðir að eitthvað gerist í senunni, sem breytir plot, söguheimi eða ástandi persónu í senunni. Og við þann karakter sem breytingin á sér stað, sá karakter á senuna.

Ágætis þumalputtaregla er sú að fara yfir senurnar í handritinu þínu þegar þú hefur lokið því og sjá hvort hver einasta sena fjalli um einn hlut en ekki sjö, einhver eigi senuna og sérstaklega passa að senan skipti máli í heildarmyndinni og einhver breyting hafi átt sér stað.

Það er RISA stór munur á plot og sögu.

Leiðinlegasta spurning sem handritshöfundur getur fengið og jafnframt sú gagnlegasta er spurningin; Um hvað er myndin? Það fyrsta sem kemur til hugar höfunda almennt er að fara útskýra plot myndarinnar(2). En það er ekki það sem er verið að spyrja þig um. Það sem er verið að spyrja þig um er hver sagan er sem þú ert að segja með plot-i myndarinnar þinnar.

Það er ágætis mælistika á höfund, að sjá hvort hann skilji muninn á þessum tveimur. Því allir góðir handritshöfundar vita hver munurinn er, og vita að það sem í raun skiptir máli er sagan sem þú ert að segja. Plot er í raun aðferðin sem þú notar til að segja hana.

Sem dæmi segjum að þú sért að skrifa bíómynd sem gerist í villta vestrinu þar sem feðgar, sem er illa við hvorn annan, neyðast að ferðast saman með kúahjörð til hins enda Bandaríkjanna. Það er plot myndarinnar. En það er ekki það sem myndin fjallar um. Segjum að saga myndarinnar sé platónskt ástarsamband feðganna. Ég segi ástarsamband því það fylgir sömu reglum hvort það sé rómantískt eða bara platónskt vina eða feðgasamband.

Sagan sem þú ert segja, er samband feðganna. Allar senur myndarinnar, ættu á einn eða annan hátt að fjalla um þetta samband, þróa það áfram. Allt þetta er sagan, en hefur lítið að gera við villta vestrið. Svo lítið hefur það að gera við plot-ið að þú getur sagt sömu sögu í öðru umhverfi. Feðgarnir gætu verið um borð í geimskipi og þurfa að fara saman í för sem mun reyna á samband þeirra. Annar heimur, sama saga.

(1) Action línur = Er textinn sem þú notar til að lýsa senu, hvað fólk er að gera, og svo framvegis. Til dæmis Jón gengur hægt að skrifborði litlu skrifstofunnar sinnar.

(2) Plot = Atburðarás sögu.

Handrit 101: The basics part 2:

This time it‘s personal.

Besta hugmynd, hnyttnustu línur og mest spennandi plot getur ekki staðið án góðrar sögu sem við áhorfendur getum tengt okkur við. Og til að geta tengt okkur við sögu þurfum við að geta tengst henni á tilfinningalegu plani.
Karakter
 
Til þess að geta það þurfum við að hafa til staðar karaktera sem upplifa tilfinningarnar fyrir okkur. En svo það gangi verðum við að muna að áhorfandinn þarf að trúa að þessi persóna sé raunveruleg manneskja. Skiptir engu hvaða genre þú ert með, ef áhorfandinn trúir ekki að persónur myndarinnar séu raunverulegt fólk þá getur það ekki tengt sig við tilfinningar þessara persóna. Að því leyti er Karakter mikilvægasti hluti handrits.
Fólk talar ekki um það sem það er að hugsa
Allavega oftast ekki. Ég hef rekið mig á þetta nokkuð oft í handritum sem ég hef verið beðinn um að lesa, það er að höfundur virðist hafa lent út í horni með að skila einhverjum upplýsingum til áhorfenda og allt í einu fer fólk að tala um tilfinningar og skoðanir sínar beint út.

En eins og við vitum, talar fólk oftast ekkert beint út. Því segist líða vel þegar því líður illa. Og það er okkar skylda sem handritshöfundar að skila díalognum á þennan hátt líka. Að láta persónur okkar segja áhorfendanum hvernig þeim líður án þess að segja þeim það. Vont og frekar ófrumlegt dæmi um þetta væri Jón segir Söru að honum líði vel, en eitthvað við hvernig hann tekur upp kaffibolla segir okkur að honum líður illa. Ég sagði að þetta væri slæmt dæmi.

En það koma tímar þar sem þú nauðsynlega þarft að dreifa upplýsingum hratt og skýrt til áhorfenda. Og þú vilt forðast að láta persónurnar þínar segja það beint út, eða í stífu samtali við hvorra aðra en hefur engan valmöguleika eftir. Þegar þetta gerist þá þarftu að plata áhorfandann með einhverju skemmtilegu sem gerist samtímis, til dæmis tveir menn tala á meðan páfinn syndir í sundlaug í bakgrunni, eða House gengur um á meðan lýsir fyrir áhorfendunum allt sem er að sjúklingi vikunnar, hreyfingin platar okkur í að halda að það sé eitthvað meira en upplýsingaveita í gangi.

Besta dæmið eru söngleikir, þar sem allir syngja um tilfinningar sínar en út af choreographed dansi, catchy lagi tökum við ekki að það er verið að dæla okkur full af upplýsingum. Og við enda lagsins vitum við hver er skotinn í hverjum og af hverju það er allt voðalega erfitt og so on.

Fólkið er þar til að segja söguna þína.

Oftar en einu sinni hef ég heyrt þau rök þegar ég er að gagnrýna tilverurétt persónu í handriti að persónan sé byggð á alvöru manneskju. Eða blöndu af fólki sem handritshöfundurinn hefur verið að gera skil. Það er ekki slæm leið til að skapa persónu, en eftir að persónan hefur verið sköpuð þarf höfundur að spyrja sjálfan sig hvaða tilgangi þjónar hún sögu myndarinnar.

Því persónur, hversu vel sem þær eru skrifaðar eru í handritinu til þess að þjóna sögu myndarinar sem þú ert að skrifa. Ef þær gera það ekki þá eru þær orðnar að mestu leyti tilgangslausar og oftast er þá kominn tími til að segja skilið við þær eða allavega breyta þeim.

Þetta er ekki það skemmtilegasta sem höfundur þarf að kljást við og ein leið til að sleppa við þetta vandamál að mestu leyti er að sníða persónur þínar að sögunni áður en þú byrjar að skrifa. Þegar þú ert búin að ákveða um hvað myndin þín fjallar, þá geturðu tekið ákvörðun um hvernig persóna myndi segja þessa sögu best.
Og ef það er hægt, hvernig get ég smíðað sögu helstu karaktera myndarinnar svo þeir endurspegli á einn eða annan hátt umfjöllunarefni myndarinnar. Svo sögulínur karakteranna þinna endurspegli allir á sinn eigin hátt umfjöllunarefni myndarinnar. Til dæmis ef umfjöllunarefni myndarinnar er sorg, byggðu upp persónur og sögulínur myndarinnar svo að hver og einn geti fjallað á sinn hátt um sorg. Og auðvitað hvernig þá sú sögulína hefur áhrif á aðalpersónu þína og hennar sögu.

Handrit 101: Hreint draft

Hvað er draft?
Það eru sum hugtök í handritsgerð sem hafa reynst illskiljanleg að útskýra almennilega. Ástæðan fyrir því er sú að einföld orð eins og treatment, outline, jafnvel synopsis geta þýtt mismundi hluti fyrir mismunandi fólk. Ég hef heyrt að treatment eigi að vera 4 bls, ég hef heyrt að það eigi að vera 10 bls, ekki minna og ekki meira, og ég hef heyrt að það eigi að vera eins langt og það þarf að vera.
Nota bene, eitt besta treatment sem ég hef lesið var af “Halloween H2O“ ekki af því að það var góð mynd heldur af því að treatmentið heldur athygli lesanda á meðan lýsir það myndinni fullkomlega. Og það var bara 4 bls.
Og svo er hugtakið draft. Þetta er annað hugtak sem ég hef oft reynt að finna skýra skilgreiningu á. En það virðist svo að það sú skilgreining sé ekki til. Ég hef oft leitað ráða hjá ýmsum höfundum um hvað teljist draft og hvað myndi teljast revision(1) og svörin eru mismunandi. Sumir segja að að nýtt draft hefjist þegar þú skrifar á ný inn í handritið og sumir segja að draft sé þegar þú byrjar að skrifa aftur frá grunni, sem við getum kallað hreint draft.
Hreint draft
Það má deila um hvað er draft en það er varla hægt að deila um aðferðarfræði þess að skrifa hreint draft. Ástæðan fyrir þessu er auðvitað hvernig flest handrit eru skrifuð. Þú byrjar að tómri blaðsíðu, endar svo með 90-120 bls ( ef um kvikmynd að ræða), finnur til það sem þeir finnst megi betur fara, lagfærir það, endurskrifar senur, klippir á díalogue, breytir persónum, tekur út senur, setur inn nýjar senur og svo mætti lengi telja. Þessi process er svo oftast endurtekinn oftar en einu sinni.
Eftir alla þessa vinnu og allt þetta fikt í handritinu þínu, sama hvað þú vandaðir þig verða eftir lausir endar sem eru oftast leifar af senum, hugmyndum sem voru til í fyrri útgáfum en hafa verið teknar út.
Lausnin á þessu vandamáli er einföld. Hreint draft.
Þegar ég segi hreint draft þá meina ég að skrifa handritið þitt aftur alveg frá grunni. Hvert einasta orð skrifað aftur með handritið þitt til hliðsjónar. Við að gera þetta munt þú allt í einu koma auga á, her af smáatriðum sem þér hafði yfirsést, leifar af gömlum söguþráðum, hluti sem mega betur fara og svo lengi mætti telja.
Það hljómar kannski leiðinlega að skrifa handritið þitt upp frá grunni en ef markmiðið er gott og skýrt handrit þá er það vel þess virði.
(1) Revision = Endurskrif á handriti, oftast litlar lagfæringar, taka út senur, setja inn nýjar.